เรียนรู้วัฒนธรรมชาติพันธุ์กลุ่มแรกเริ่มตั้งถิ่นฐาน ถวายตุงไชยเป็นพุทธบูชา ยลกาดก้อม ข่วงวัฒนธรรม งามล้ำวิถีชุมชน และชมสาธิตงานอัตลักษณ์ชุมชนอีกมากมาย
เมื่อวันที่ 10 กุมภาพันธ์ 2567 นางยุพา ทวีวัฒนะกิจบวร ปลัดกระทรวงวัฒนธรรม เป็นประธานในพิธีเปิดชุมชนวัดพระธาตุช่อแฮ 1 ใน 10 สุดยอดชุมชนต้นแบบ “เที่ยวชุมชน ยลวิถี” ประจำปีงบประมาณ พ.ศ. 2566 โดยมี ผู้บริหารกระทรวงวัฒนธรรม รองผู้ว่าราชการจังหวัดแพร่ ผู้นำท้องถิ่น เครือข่ายวัฒนธรรม วัฒนธรรมจังหวัดกลุ่มภาคเหนือและจังหวัดใกล้เคียง ประธานสภาวัฒนธรรมจังหวัดแพร่ หัวหน้าส่วนราชการฯ ประธานสภาวัฒนธรรมอำเภอทุกอำเภอ และชาวชุมชนวัดพระธาตุช่อแฮ เข้าร่วม ณ ชุมชนวัดพระธาตุช่อแฮ อำเภอเมืองแพร่ จังหวัดแพร่ ภายในงานมีกิจกรรมมากมาย ประกอบด้วย การแสดงฟ้อนต้อนรับ ชุด “ฟ้อนปูจาขุนลั้วะอ้ายก้อม” จากกลุ่มชาติพันธุ์แรกเริ่มที่ตั้งถิ่นฐาน กิจกรรม “ไหว้พระธาตุพันปี ยลวิถีแห่งธรรม” สักการะหลวงพ่อช่อแฮ เวียนประทักษิณรอบองค์พระธาตุช่อแฮ ชมพิพิธภัณฑ์เล่าขานตำนานพระธาตุช่อแฮ ถวายตุงไชยเป็นพุทธบูชาแต่องค์พระธาตุช่อแฮ นอกจากนี้ในพิธีเปิดงานมีการแสดงศิลปวัฒนธรรมชุด “รำพึงโกศัย” โดย โรงเรียนเมืองแพร่ เดินชม “กาดก้อม” ข่วงวัฒนธรรมชุมชนวัดพระธาตุช่อแฮ เยี่ยมชม “ยลกาดก้อม ข่วงวัฒนธรรม งามล้ำวิถีชุมชน” จำหน่ายสินค้าผลิตภัณฑ์ทางวัฒนธรรมของชุมชน ชมสาธิตการทำตุงไชยประจำวันเกิด การทำสวยดอกไม้ (กรวยใบตอง) การฝั้นเทียนบูชาดวงชะตา สาธิตผลิตภัณฑ์จักสานจากไม้ไผ่ ก๋วยสลาก ผลิตภัณฑ์วิถีชุมชนสืบสานงานประเพณี ตานก๋วยสลาก การสาธิตแปรรูปสมุนไพรพื้นบ้าน การสาธิตปักผ้าด้นมือ โดย กลุ่มต้นแบบผ้าด้นมือคริสตจักรสามัคคีธรรมที่ 5 แหล่งผลิตและจำหน่ายงานหัตถกรรมผ้าด้นมือ งานภูมิปัญญาที่เข้ามาพร้อมกับคณะมิชชั่นนารี ในปี 2517 ที่ปัจจุบันส่งออกไปยังหลายประเทศ สร้างรายได้เสริมให้ชุมชน
นางยุพา กล่าวว่า กระทรวงวัฒนธรรม (วธ.) ได้ดำเนินการคัดเลือก 10 สุดยอดชุมชนต้นแบบ เที่ยวชุมชน ยลวิถี ระดับประเทศ ในปี 2566 ตามนโยบายรัฐบาล ที่มุ่งขับเคลื่อน Soft Power ของไทยสู่นานาชาติ ในการสร้างความเข้มแข็งให้แก่ระบบเศรษฐกิจฐานรากของชุมชน ด้วยการนำทุนทางวัฒนธรรมที่มีอยู่ในชุมชนมาพัฒนาต่อยอด เพื่อสร้างงาน สร้างรายได้ เศรษฐกิจเดิน สังคมดี ประเทศไทยโดดเด่น ด้วยการยกระดับชุมชนคุณธรรมฯ ให้เป็นแหล่งท่องเที่ยววิถีชุมชน โดยเชื่อมโยงสู่การท่องเที่ยวชุมชนเพื่อให้ชุมชน มีรายได้เพิ่มขึ้น สร้างคุณค่าและมูลค่าเพิ่มทางเศรษฐกิจ อีกทั้งกระทรวงวัฒนธรรม ได้มุ่งขับเคลื่อนการดำเนินงานชุมชนคุณธรรมน้อมนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ขับเคลื่อนด้วยพลังบวร ตามยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี มาตั้งแต่ ปี 2559 อย่างต่อเนื่อง ในโอกาสนี้ขอแสดงความยินดีที่ชุมชนวัดพระธาตุช่อแฮ ได้เป็น 1 ใน 10 สุดยอดชุมชนต้นแบบ เที่ยวชุมชน ยลวิถี ประจำปี 2566 ที่พร้อมไปด้วยศักยภาพและความเข็มแข็งของชุมชน อีกทั้งยังมีอัตลักษณ์ของชุมชนมีความโดดเด่นจนเป็นที่ประจักษ์ ในการนี้กระทรวงวัฒนธรรมกราบขอบพระคุณพระเดชพระคุณพระโกศัยเจติยารักษ์ เจ้าอาวาสวัดพระธาตุช่อแฮ ผู้นำชุมชน พี่น้องชุมชนวัดพระธาตุช่อแฮ ที่สร้างสรรค์กิจกรรมต่างๆ ที่หลากหลายและดำเนินมาอย่างต่อเนื่อง อาทิ การจัดเส้นทางท่องเที่ยวของชุมชน การปรับปรุงภูมิทัศน์โดยรอบชุมชน และแหล่งท่องเที่ยวสำคัญของชุมชน มีการพัฒนาต่อยอดอาหารพื้นถิ่น ผลิตภัณฑ์ทางวัฒนธรรมให้มีความหลากหลายและน่าสนใจ ทำให้เกิดการสร้างรายได้และคุณภาพชีวิตที่ดีให้แก่คนในชุมชน
นายเลิศชัย สกลเสาวภาคย์ รองผู้ว่าราชการจังหวัดแพร่ กล่าวว่า ท่านเจ้าคุณฯ เจ้าอาวาสวัดพระธาตุช่อแฮ ได้แรงบันดาลใจจากการที่ชุมชนคุณธรรมวัดศรีดอนคำ อำเภอลอง ที่ได้รับรางวัลสุดยอดชุมชนต้นแบบ เที่ยวชุมชน ยลวิถี เมื่อปี 2564 จึงเกิดแรงบันดาลใจและได้แนวคิดนำมาพัฒนาการท่องเที่ยวชุมชน ของชุมชนคุณธรรมวัดพระธาตุช่อแฮ โดยเชิญอาจารย์โกมล พานิชพันธ์ ผู้เชี่ยวชาญด้านการออกแบบและได้สะสมลายผ้าจกโบราณของอำเภอลองเอาไว้เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้ มาช่วยเรื่องพิพิธภัณฑ์เล่าขานตำนานช่อแฮ แหล่งเรียนรู้ตำนานพระธาตุช่อแฮ จัดกิจกรรมงานประเพณีร่วมกับชุมชนใกล้เคียง ตลอดปี และมีแผนจะพัฒนาด้านอื่นในทุกมิติในอนาคตต่อไป ด้านทางจังหวัด ได้สนับสนุนการจัดงานประเพณีไหว้พระธาตุช่อแฮ เมืองแพร่แห่ตุงหลวง เป็นประจำทุกปี ชุมชนคุณธรรมวัดพระธาตุช่อแฮ นำเอาของดีของชุมชนมาจัดกิจกรรม ข่วงวัฒนธรรม การสาธิตและจำหน่ายผลิตภัณฑ์ความเชื่อ สินค้าผลิตภัณฑ์ทางวัฒนธรรมของชุมชน ผลิตภัณฑ์แปรรูปของชุมชน สมุนไพรพื้นบ้าน อาหารพื้นถิ่น ผักและผลไม้พื้นถิ่นตามฤดูกาล
นางสาวเกษร ปลาลาศ รองประธานชุมชนยลวิถีวัดพระธาตุช่อแฮ กล่าวว่า ชุมชนวัดพระธาตุช่อแฮ เป็นชุมชนที่มีอัตลักษณ์และเสน่ห์ที่แวดล้อมด้วยความอุดมสมบูรณ์ทางธรรมชาติ และวิถีวัฒนธรรมที่หลากหลาย โดยมีวัดพระธาตุช่อแฮ พระอารามหลวง และองค์พระธาตุช่อแฮ หลวงพ่อช่อแฮเป็นศูนย์รวมจิตใจของคนในชุมชน คนในชุมชนมีความรักสามัคคี ร่วมแรงร่วมใจกันเป็นอย่างดี ในส่วนของการขับเคลื่อนชุมชน ให้เป็นชุมชนท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมสร้างสรรค์ได้ดำเนินการมาอย่างต่อเนื่อง มีการสร้างสรรค์กิจกรรมใหม่ ๆ ที่จะตอบโจทย์นักท่องเที่ยว ไม่ว่าจะเป็นเทศกาลประเพณี แหล่งท่องเที่ยว อาหารพื้นถิ่น ผลิตภัณฑ์ทางวัฒนธรรม ที่พัก โดยได้รับความร่วมมือจากหน่วยงาน องค์กรด้วยดีเสมอมา และเป็นความภาคภูมิใจที่สำคัญของชุมชน คือได้รับการคัดเลือกให้เป็น 1 ใน 10 สุดยอดชุมชนต้นแบบ เที่ยวชุมชน ยลวิถี ระดับประเทศของกระทรวงวัฒนธรรม ถือว่าเป็นกำลังใจที่ทุกคนในชุมชนร่วมกันทุ่มเท เสียสละ ผลักดันให้เกิดวันนี้ ขึ้นมาได้ ปัจจุบันชุมชนคุณธรรมวัดพระธาตุช่อแฮ เป็นที่รู้จักและเป็นหมุดหมายของนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและต่างชาติที่มาเที่ยวในจังหวัดแพร่
ทั้งนี้ เสน่ห์ของชุมชนคุณธรรมวัดพระธาตุช่อแฮแห่งนี้ ที่ทำให้ได้รับการคัดเลือกเป็น 1 ใน 10 สุดยอดชุมชนต้นแบบ ที่จะไม่พูดถึงไม่ได้เลยคือการมีสถานที่ สิ่งก่อสร้าง สถาปัตยกรรม ที่สามารถดึงดูดนักท่องเที่ยว เช่น “องค์พระธาตุช่อแฮ” ประดิษฐ์ฐานภายในวัดพระธาตุช่อแฮ เป็นสถาปัตยกรรมล้านนาศิลปะแบบเชียงแสน อายุกว่า 1,000 ปี สถาปัตยกรรมศิลปะพม่าที่โดดเด่น ด้านวัฒนธรรมประเพณีที่เป็นอัตลักษณ์ อาทิ ประเพณีตานสลากข้าวหม้อ ประเพณีตานสลากก๋วย ซึ่งนักท่องเที่ยวจะได้ร่วมกิจกรรม ได้ลงมือปฏิบัติในกิจกรรมต่างๆ กับปราชญ์ชาวบ้านโดยตรง สำหรับชุมชนแห่งนี้มีกลุ่มชาติพันธุ์ลัวะโบราณและกลุ่มชาติพันธุ์ไท-ยวน จากตำนานผู้สร้างพระธาตุช่อแฮ คือ “ขุนลัวะอ้ายก๊อม” สันนิฐานว่าเป็นบรรพบุรุษของคนในชุมชนรอบวัดพระธาตุช่อแฮในปัจจุบัน คือ ชาวลัวะในอดีต ส่วนชาวไท-ยวน หรือ คนเมือง คือ กลุ่มชาติพันธุ์คนกลุ่มใหญ่ที่อาศัยอยู่ภาคเหนือของประเทศไทย มาตั้งถิ่นฐานรอบองค์พระธาตุช่อแฮภายหลัง จึงเกิดการหลอมรวมวัฒนธรรมระหว่างชุมชนร่วมกัน เป็นอัตลักษณ์โดดเด่นดังที่ปรากฏในปัจจุบัน อีกทั้งในปัจจุบันชาวบ้านรอบพระธาตุช่อแฮ ยังมีการแต่งกายชุดลัวะโบราณ ในการฟ้อนรำในงานบุญประเพณีต่างๆ นำเสนอสู่สายตานักท่องเที่ยว และนิยมใส่ผ้าพื้นเมือง เป็นเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมที่โดดเด่น ต้อนรับนักท่องเที่ยวที่มาเที่ยวในชุมชนแห่งนี้ จนเป็นที่ประทับใจของนักท่องเที่ยวจำนวนมาก
นอกจากนี้ ชุมชนแห่งนี้มีการต่อยอดมรดกทางภูมิปัญญา คติ ความเชื่อ และทุนทางวัฒนธรรมของพื้นที่มาสร้างประสบการณ์ร่วมให้นักท่องเที่ยว ไม่ว่าจะเป็นการถวายตุง พิธีสืบชะตา เทียนปูจา หรือ เทียนสืบชะตา และจากภูมิปัญญางานศิลปะประดิษฐ์ “สวยจากใบตอง” สร้างสรรค์ของที่ระลึก อาทิ ตะแหล๋วมงคล เทียนปูจา ตุงไชย เป็นของฝากซื้อกลับบ้าน สร้างรายได้แก่ชุมชน ด้านอาหารที่ห้ามพลาดคือ แกงแค ลาบคั่ว แกงผักอะเยาะอะแยะ ข้าวพันสมุนไพร แกงฮังเล มีปราชญ์ชาวบ้าน ผู้รู้เกี่ยวกับเมนูชุมชน สามารถถ่ายทอดให้กับคนในชุมชนและนักท่องเที่ยวได้อย่างคล่องแคล่ว อีกทั้งมีศิลปะการแสดงที่สะท้อนตัวตนของชุมชน ถ่ายทอดออกมาผ่านการแสดงและบทเพลงของชาวชุมชนได้อย่างสวยงาม สำหรับผู้สนใจท่องเที่ยวชุมชนแห่งนี้ สามารถติดตามข่าวสารได้ที่ https://www.facebook.com/Watphrathatchohae และยูทูป พระธาตุช่อแฮ พระอารามหลวง
